چه کسی مقصر است

گرچه بعضی از کارشناسان معتقد هستند در زمینه تولید مواد غذایی نامرغوب کشاورزان مقصر اصلی هستند، اما کشاورزان نیز دلایل خود را برای استفاده از سموم و کود شیمیایی بیان می‌کنند. 

یک کشاورز که در یکی از روستاهای استان کرمان در زمینه تولید محصولاتی مانند خیار سبز، سیب زمینی و ... فعالیت می‌کند به خبرنگار فارس می‌گوید: وجود بعضی از آفت‌ها در زمین‌های کشاورزی ما را وادار به استفاده از سم و کود شیمیایی می‌کند.

محمدعلی جوزاک با بیان اینکه استفاده از سموم در افزایش محصول کشاورزی نقش بسیاری دارد، می‌افزاید: ما به طور معمول بر اساس تجربه از سم و کود استفاده می‌کنیم.

وی در پاسخ به این سئوال که چرا از نظر کارشناسان کشاورزی در زمینه استفاده از سم و کود شیمیایی بهره نمی‌برید، عنوان می‌کند: بعضی از کشاورزان در منطقه ما از تحصیل کرده‌های رشته کشاورزی راهنمایی گرفتند، اما به نظر می‌رسد که این افراد اطلاع چندانی ندارند.

آثار نامطلوب استفاده از سموم شیمیایی بر سلامت انسان

عضو هیئت علمی بخش گیاه پزشکی دانشگاه شهید باهنر کرمان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس درباره تاریخچه استفاده از آفتکش‌های شیمایی بیان می‌کند: مصرف سموم آفتکش از جنگ جهانی دوم آغاز شد و تا دهه 70 میلادی مصرف این مواد رو به افزایش گذاشت.

کمال احمدی می‌گوید: از دهه 70 با توجه به عوارض جانبی آفتکش‌های شیمیایی بر سلامت افراد، سرعت و روند رشد استفاده از این مواد کاهش یافت و تولید سموم آفتکش به سمت سموم مطمئن پیش رفت که عوارض جانبی کمتری داشته باشد.

وی با بیان اینکه از دهه 70 میلادی دارا بودن استانداردهای لازم در حوزه‌های مختلف سموم یا آفتکش‌ها مورد توجه قرار گرفت، می‌افزاید: آزمایش‌های علمی در این زمینه صورت گرفت تا استفاده از این مواد کمترین عوارض را داشته باشد.

احمدی عنوان می‌کند: با حرکت به سوی استفاده صحیح و به حداقل رساندن عوارض سموم و تلفیق مبارزه شیمیایی با روش‌های دیگر موجب کندی روندی شد که در دهه‌های 50 و 60 میلادی در زمینه عرضه سموم به بازار وجود داشت.

وی با اشاره به اینکه مطالبی با عنوان غذای سالم و بالا بردن کیفیت مواد غذایی یکی از مسائل مهم در جامعه بشری است، می‌گوید: باقیمانده مواد شیمیایی در مواد غذایی در ابعاد مختلف بر سلامت انسان اثر نامطلوب می‌گذارد.

مصرف 3 میلیون تنی آفتکش‌ها در دنیا

رئیس سابق بخش گیاه پزشکی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان تصریح می‌کند: برای افزایش و بالا بردن میزان تولید بشر ناگزیر از استفاده از مواد شیمیایی شده است.

احمدی می‌افزاید: کودهای شیمیایی، سموم، آفتکش و هورمون‌ها در تولید محصول دامی و آنتیبیوتیک‌ها که جنبه شیمیایی دارند، بعد از مصرف در محصولات باقی می‌مانند.

وی بیان می‌کند: افزایش تولید محصول کشاورزی موجب افزایش مصرف آفتکش‌های شیمیایی در جهان شده است.

احمدی می‌گوید: طی دو سه سال اخیر بر اساس آمار موجود حدود 3 میلیون تن آفتکش در دنیا مصرف شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در کشور ما آمار و ارقام در زمینه مصرف کودهای شیمیایی متفاوت است، می‌افزاید: 25 هزار تن مصرف کود رقمی است که در این مورد بیان می‌شود، اما با توجه به بحث قاچاق سمومی این رقم بیشتر است.

احمدی عنوان می‌کند: این مواد در محصولات غذایی خام یا فرآوری شده باقیمانده بر جای می‌گذارد و به همراه مصرف باقیمانده سموم به صورت مستقیم وارد بدن انسان و یا این تولید کشاورزی وارد بدن دام می‌شود و به صورت غیر مستقیم وارد بدن انسان می‌شود.

نظارت بر تولید محصولات کشاورزی مشکل دارد

وی از نظارت بر کیفیت مواد غذایی در دنیا توسط سازمان‌های مختلف خبر می‌دهد و می‌گوید: در بعضی از کشورها قوانین در این زمینه کامل و دارای ضمانت اجرایی بالایی است و کنترل کامل در جریان تولید و عرضه محصول به بازار وجود دارد.

احمدی خاطرنشان می‌کند: سازمان‌های فعال در بعضی از کشورها میزان باقیمانده سموم را مشخص و حتی در سطح دنیا این میزان را اعلام می‌کنند.

وی تصریح می‌کند: در کشور ما معضلاتی در زمینه نظارت و کنترل میزان مصرف سموم و محصولات کشاورزی داریم که این مشکلات باید رفع شود تا بتوانیم غذای سالم را به بازار عرضه کنیم.

عضو هیئت علمی بخش گیاه پزشکی دانشگاه شهید باهنر کرمان وضعیت کیفیت مواد غذایی از نظر باقیمانده آفتکش‌ها در کشور را نامطلوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: مسائل علمی در کاربرد و به کارگیری کود شیمیایی و آفتکش در کشور در نظر گرفته نمی‌شود.

احمدی با بیان اینکه هیچ برنامه‌ریزی مشخصی برای مصرف کودهای شیمیایی وجود ندارد، می‌افزاید: کشاورزان با نظر خود و بدون استفاده از نظر کارشناسان اقدام به خرید آفتکش و خرید کود به میزان دلخواه خود می‌کنند.

وی با تاکید بر اینکه نحوه، زمان و چگونگی مصرف آفتکش‌ها براساس موازین علمی نیست، تصریح می‌کند: علاوه بر اینکه به کشاورزان توصیه می‌شود که سم را زیر نظر کارشناس و متخصص مصرف کنند، عرضه آفتکش‌ها توسط فروشگاه‌های سم و کود نیز باید با نظر کارشناس فنی انجام شود.

سموم قاچاق مشکلات را بیشتر می‌کند

احمدی می‌گوید: در بسیاری از فروشگاه‌های عرضه سم کارشناس فنی حضور ندارد و در بحث فروش نگهداری آفتکش‌ها اصول علمی رعایت نمی‌شود.

وی با اشاره به این نکته که بسیاری از آفتکش‌ها از طریق مجاری غیر رسمی خریداری می‌شوند، می‌افزاید: در کیفیت اصالت این نوع آفتکش‌ها شک وجود دارد، زیرا این سموم قاچاق است و احتمال دارد تاریخ گذشته باشند و یا مشابه با برچسب نباشد.

احمدی تصریح می‌کند: بعضی از سموم قاچاق غیر مجاز هستند و یا مقدار ماده مؤثر در آنها کمتر یا بیشتر از حد مجاز است که ضررهای غیر قابل جبرانی را به محیط زیست و سلامت افراد وارد می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه کشاورزان اصول اولیه استفاده از سموم را نمی‌دانند و زمان مصرف و دوره کارنس "فاصله سمپاشی تا برداشت" را رعایت نمی‌کنند، عنوان می‌کند: حتی مشاهده می‌شود که کشاورز در بعضی موارد قبل از عرضه محصول به بازار اقدام به سمپاشی می‌کند که این امر موجب آلودگی محیط زیست و افزایش باقیمانده سموم در محصول و بالا رفتن هزینه‌ها می‌شود.

نسخه نویسان باید سم را توصیه کنند

احمدی با بیان اینکه در عرضه و نحوه مصرف آفتکش‌ها باید مسائل علمی و فنی در نظر گرفته شود، می‌گوید: کارشناسان فنی برای فروشگاه سم باید در نظام مهندسی کشاورزی و محیط زیست تربیت شوند.

وی با اشاره به اینکه وظیفه توصیه سم به کشاورز بر عهده نسخه‌نویسان است، می‌افزاید: کشاورز نمی‌تواند به صورت خودسرانه اقدام به مصرف سم کند و فروشندگان سم نیز اجازه توصیه سم را ندارند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح می‌کند: تربیت افراد با برگزاری دوره‌های خاص برای تسلط بر آفات، بیماری‌ها، علف‌های هرز امری ضروری است.

احمدی با اشاره به روش مبارزه تلفیقی با آفات خاطرنشان می‌کند: در این روش، مبارزه شیمیایی و غیر شیمیایی در کنار هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه سازمان‌های مختلفی در ارزیابی کیفیت مواد غذایی نقش دارند، می‌گوید: سازمان‌ها با توجه به اختیاراتی که به آنها تفویض شده است، نظارت کاملی بر محصولات کشاورزی را ندارند.

وضعیت استفاده از سموم کشاورزی بحرانی است

احمدی با اشاره به اینکه هیچ سازمانی از زمان تولید محصولات کشاورزی در مزرعه تا رسیدن محصول به دست مصرف کننده نظارتی انجام نمی‌دهد، تصریح می‌کند: سازمان‌ها باید وارد عمل شوند و مسئولیت در این مورد را بر عهده گیرند.

وی با بحرانی خواندن وضعیت باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی بیان می‌کند: قرار است آزمایشگاه‌هایی برای بررسی وضعیت محصولات کشاورزی در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران راه‌اندازی شود.

احمدی با اشاره به تولید محصولات استراتژیکی مانند پسته در استان کرمان می‌افزاید: با توجه به اینکه دیگر کشورها کنترل کیفیت محصول وارداتی را در ردیف اول قرار داده‌اند، اگر محصول ما استانداردهای لازم را نداشته باشد، صادرات را به مخاطره می‌اندازد.

این استاد دانشگاه می‌گوید: به علت مقاومت بعضی از آفات مانند آفت پسیل در پسته کشاورزان اقدام به مصرف بی‌رویه و غیر منطقی سموم می‌کنند.

وی بیان می‌کند: در جنوب استان کرمان نیز در تولید محصول گلخانه‌ا‌ی، صیفی و سبزی که در خارج فصل محصول تولید و به بازار داخلی و خارجی عرضه می‌شود، استفاده بی‌رویه از سموم مشکلات جدی برای مصرف‌کننده ایجاد کرده است.

احمدی تولیدکننده را مسئول کیفیت محصول می‌داند و می‌گوید: ما باید به سمت تولید محصولات سالم حرکت کنیم و باقیمانده مواد شیمیایی در حد استاندارد بین‌المللی باشد.

وی فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان را ضروری ذکر می‌کند و می‌افزاید: باید به تولیدکننده عواقب و عوارض قانونی و شرعی کاری که انجام می‌دهد را گوش‌زد کنیم.

احمدی حمایت از تولیدکنندگان برای تولید محصول سالم توسط سازمان‌های دولتی و غیر دولتی را مؤثر می‌داند.

استفاده بی‌رویه از سموم شیمیایی و افزایش سرطان

احمدی می‌گوید: استفاده از روش‌های تلفیقی، بیان جایگاه مصرف آفتکش‌ها، جایگزینی روش‌های غیر شیمیایی در تولید محصول سالم مؤثر است.

وی با اشاره به اینکه سونامی سرطان در ایران پیش‌بینی شده است، تصریح می‌کند: بسیاری از عوامل در این زمینه مؤثر هستند و مواد شیمیایی یکی از این عوامل است و کودهای شیمیایی و آفتکشها نقش بسیار مهمی در این مورد دارند.

احمدی با بیان اینکه بروز سرطان موضوعی کشوری است و به صورت منطق‌های مطرح نیست، عنوان میکند: تمام افراد جامعه از مواد غذایی موجود استفاده می‌کنند، بنابراین این عوارض تمام مردم را تهدید می‌کند.

وی می‌افزاید: در بحث قوانین مربوط به استفاده از سموم کشاورزی و آفتکش‌ها ضعف‌های بسیاری داریم و قوانین قدیمی است.

احمدی با اشاره به اینکه قانون مربوط به سازمان حفظ نباتات در مورد عرضه آفتکش‌ها و مصرف آن مصوب در سال 47 است، بیان می‌کند: در این زمینه خلاء قانونی وجود دارد.

وی خاطرنشان می‌کند: برنامه‌ریزی و تصویب قانون نظارت منجر به تولید محصول سالم در کشور می‌شود.

مرکبات و گردوی کرمان محصولات ارگانیک هستند

احمدی درباره محصولات تولید شده در استان کرمان می‌گوید: بخشی از این محصولات مانند مرکبات و گردو به محصول ارگانیک نزدیک هستند و مصرف سم و آفتکش‌ها در تولید این محصولات بسیار محدود است.

وی تصریح می‌کند: در بعضی از محصولات مصرف آفتکش‌ها بالا است و مشکلاتی در این زمینه وجود دارد با توجه به اینکه بیماری‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای به محصول خسارت می‌زند و محصول هم ارزش اقتصادی بالایی دارد، کشاورز فشار بیشتری را به آفت وارد می‌کند که آفتکش‌ها ابزار اصلی این فشار هستند.

استفاده بی‌رویه از سموم در محصولات گلخانه‌ای

احمدی با اشاره به ارزش اقتصادی بالای محصولات گلخانه‌ای مانند توت فرنگی و خیار سبز در جنوب استان کرمان می‌گوید: تنوع آفت و بیماری‌ها موجب استفاده قابل ملاحظه‌ای از آفتکش‌ها و سموم کشاورزی در تولید این محصولات می‌شود.

وی با بیان اینکه مبارزه شیمیایی علیه زنجره خرما به عنوان آفت مهم منطقه بم به صورت سمپاشی هوایی انجام می‌شود، می‌افزاید: سمپاشی هوایی در دنیا منسوخ شده است.

احمدی با اشاره به اینکه سمپاشی نخلستان‌ها در بم در مکان‌هایی است که خانه باغ هستند، بیان می‌کند: اصول فنی می‌گوید ما در جایی که فعالیت انسانی داریم مانند خانه‌ها و مدرسه‌ها اجازه مبارزه شیمیایی نداریم.

کشاورزان و کارگران در معرض آسیب‌های جدی هستند

وی تصریح می‌کند: هزینه مبارزه شیمیایی فقط مربوط به سم و عملیات سمپاشی نیست، بلکه هزینه‌هایی که برای سلامتی کشاورز به واسطه اینکه در معرض سم قرار دارد را نیز شامل می‌شود.

احمدی با اشاره به عدم رعایت اصول ایمنی در هنگام استفاده از سموم شیمیایی توسط کشاورزان می‌گوید: این امر موجب ایجاد خطر برای ایمنی بدن می‌شود و درمان مسمومیت نیز هزینه بالایی دارد.

وی تصریح می‌کند: کارگرهایی که در مزارع استخدام می‌شوند به شدت در معرض سموم قرار دارند که بعضی از آنها خطرناک هستند و صدمات و مشکلات دائمی ایجاد می‌کنند.

مبارزه مفید با آفات توسط حشرات 

احمدی به توضیح درباره روش‌های کنترل آفات با استفاده از دشمن طبیعی می‌پردازد و می‌افزاید: این موجودات در واقع دشمنان آفات و دوست ما هستند و با فعالیت در طبیعت آفات را کنترل می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه حشرات گروه بزرگی از دشمن‌های طبیعی آفات هستند، خاطرنشان می‌کند: این حشرات در بعضی از موارد جمعیت قابل ملاحظه‌ای از آفات را کم می‌کنند.

احمدی عنوان می‌کند: یکی از مسائلی که عملکرد این دشمنان طبیعی آفات را کاهش می‌دهد تأثیر آفتکش‌ها بر روی این جانوران است.

تولید محصول ارگانیگ باید حمایت شود

وی همچنین درباره تولید و عرضه محصولات ارگانیک بیان می‌کند: بحث تولید محصول ارگانیک به علت قیمت بالا مورد اقبال عمومی قرار نمی‌گیرد و افراد خاص تمایل به محصول ارگانیک پیدا می‌کنند.

احمدی با اشاره به اینکه دو طبقه از افراد جامعه محصول ارگانیک مصرف می‌کنند، می‌گوید: طبقه نخست افراد مرفهی هستند که توان خرید این محصولات را دارند و طبقه دوم افرادی را شامل می‌شود که ممکن است طبقه متوسط جامعه باشند، اما از نظر فرهنگی و دانش این محصول را ترجیح می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه تعداد واحدهایی که محصول ارگانیک را تولید می‌کنند، کم است، می‌افزاید: تولید کم موجب قیمت بالا است، اما زمانی که تولیدکننده احساس کند، با تولید محصول ارگانیک و عرضه آن به بازار می‌تواند چند برابر فروش داشته باشد، گرایش به سمت تولید محصول ارگانیک بیشتر می‌شود و در نتیجه قیمت کاهش می‌یابد و افراد بیشتری می‌توانند از محصولات سالم استفاده کنند.

این استاد دانشگاه می‌گوید: در بعضی از بازارهای جهانی میزان تولید محصول ارگانیک بسیار بالا است و فرهنگ‌سازی در این کشورها انجام شده است.

احمدی حمایت لازم از تولید محصول ارگانیک را ضروری می‌داند و می‌افزاید: تولیدکنندگان برای تولید محصول ارگانیک نیاز به دانش دارند.