مقدمه
امروزه با توجه به افزایش روز افزون جمعیت ، کمبود مواد غذایی و پروتئین حیوانی ، حبوبات با دارابودن 35-17% پروتئین از نظر تأمین غذای روزمره پس از گندم و برنج از عمده ترین محصولات زراعی بشمار می روند . بعلاوه بدلیل توانایی تثبیت ازت و تقویت حاصلخیزی خاک ، از جایگاه ویژه ای در تناوب زراعی خصوصاً با غلات برخوردارند . یکی از مهمترین انواع حبوبات ، لوبیا چیتی است که در رژیم غذایی ایرانیان اهمیت خاصی دارد .
بعلاوه بدلیل ترد بودن ساقه و برگها تا زمان برداشت ، ارزش آن در تعلیف دام را نباید نادیده گرفت . زیر خاک بردن بقایای آن پس از اتمام برداشت نیز نقش بسیار مهمی در بهبود تدریجی حاصلخیزی خاک دارد .
تاریخ کاشت
تاریخ کشت لوبیا بسیار مهم است و باید به گونه ای تنظیم شود که دمای خاک در زمان کاشت از 18 درجه سانتی گراد کمتر نبوده و مرحله حساس رشد آن یعنی گلدهی با گرما و خشکی مواجه نشود . همچنین زمان رسیدن محصول با سرمای پاییزه برخورد نکند . بهترین تاریخ کاشت 15 اردیبهشت تا 5 خرداد است اما در صورت فراهم بودن امکانات آبیاری کشت آن تا اواسط تیر ماه نیز امکان پذیر است .
روش کاشت
چهار روش برای کشت مرسوم است : 1) خشکه کاری دستپاش یا دست نشان 2) خشکه کاری جوی و پشته ای 3) هیرم کاری دستپاش یا دست نشان 4) هیرم کاری مکانیزه ردیفی
بهترین روش کاشت ، روش خشکه کاری جوی و پشته ای و پس از آن هیرم کاری مکانیزه ردیفی است . در استان گلستان وسمنان با توجه به امکانات موجود می توان از کشت مکانیزه ردیفی استفاده نمود .
آماده سازی زمین
لوبیا در اراضی سبک و غنی از موادآلی و خاکهای شنی رسی و رسی شنی عملکرد بیشتری دارد . خاکی که برای کشت لوبیا در نظر گرفته می شود باید به اندازه کافی عمق داشته ، ماندابی نبوده و در قسمت سطحی نرم و حاصلخیز باشد . به این منظور از رطوبت باقی مانده پس از برداشت گندم یا جو ( اجرای تناوب زراعی ) استفاده شده و پس از جمع کردن کاه و کلش باقی مانده در مزرعه ، با استفاده از (ساقه خرد کن + گاو آهن قلمی + دیسک )یا (دیسک + گاو آهن قلمی + دیسک) بقایای باقی مانده را خرد و زیر ورو کرده و سپس جهت تسطیح مقطعی از ماله استفاده می نمایند . برای کنترل علفهای هرز مزرعه نیز می توان قبل از دیسک آخر از سموم علف کش پیش از کاشت نظیر سونالان و ترفلان استفاده نمود . جهت دستیابی به عملکرد بیشتر قبل از استفاده از گاو آهن قلمی( حداقل مقدار 100-50 کیلو کود سولفات پتاسیم + 100-50 کیلو کود فسفات دی آمونیم )یا( 50کیلو کود سولفات پتاسیم + 50 کیلو کود سوپر فسفات + 50 کیلو کود اوره بعنوان starter )را با خاک مخلوط نمایید . در صورت عدم استفاده از کود اوره در هنگام کاشت و مشاهده علائم کمبود ازت در مزرعه میتوانید بعد از وجین اول از این کود استفاده کنید . کشت مکانیزه ردیفی
در این روش در جهت شمالی– جنوبی ( رو به آفتاب ) و به فاصله ردیف 75 سانت و فاصله در ردیف 15-10 سانت با تنظیم ردیفکار ذرت ، بذر کاشته می شود . در صورت فراهم نبودن رطوبت مناسب در زمان کاشت 3-2 روز قبل از کاشت ، زمین را آبیاری کرده و پس از گاورو شدن ، اقدام به پخش کود و کشت بذر می نمایند یا در روش خشکه کاری بلافاصله پس از کاشت ، زمین را آبیاری می کنند . به منظور تسریع در سبزکرد بذور می توان آنها را 48-24 ساعت قبل از کاشت در مقداری آب یا دستمالی مرطوب خیس نمود .
مقدار بذر مصرفی
در کشت مکانیزه مقدار بذر مصرفی 80 کیلو گرم در هکتار ودر روش دستپاش ، دست نشان یا با استفاده از بذر پاش ( سانتریفوژ ) این مقدار به 160-120 کیلوگرم در هکتار افزایش می یابد . به منظورکاهش بروز برخی بیماریهای قارچی اوایل فصل بویژه پوسیدگی های فوزاریومی و رایزوکتونیایی می توان به ازاء هر کیلو بذر از مقداردوگرم سم ضد عفونی کننده مجاز مانند کاربندازیم نیز استفاده نمود .
توجه : بدلیل حساسیت انواع لوبیا به بیماریهای قارچی خاکزی خصوصاً در مراحل اولیه رشد رویشی ( مرحله چهار تا شش برگی ) ، از کشت آن در مزارع آلوده ، خاکهای سنگین ، اراضی شالیزاری ، مزارع با سطح ایستابی بالا و پس از زراعتهایی نظیر کلزا ، باقلا و سایر گیاهانی که ریشه عمیق دارند جداً خودداری نمایید . بهترین تناوب ، کشت لوبیا پس از گندم زود کاشت می باشد .
تذکر: از کشت عمیق جداﱟ خودداری نمایید .
داشت
1) تنک کردن ، وجین و سله شکنی : معمولا یکبار تنک کردن و دو بار وجین و سله شکنی در لوبیا کافی است .در صورت مزاحمت بیش از حد علفهای هرز و به صرفه نبودن کنترل مکانیکی می توانید از سموم علف کش مجاز پس از مرحله شش برگی لوبیا و تا قبل از زمان گلدهی و به میزان توصیه فنی استفاده نمایید .
2) آبیاری : مقدار آب مورد نیاز لوبیا به بافت ، ساختمان خاک ، شرایط آب و هوایی و .... بستگی دارد. بطور کلی حساس ترین مرحله رشدی لوبیا به تنش خشکی ، ابتدای گلدهی تا ابتدای غلاف بندی است و نامناسبترین روش آبیاری در مرحله داشت لوبیا ،آب تخت است. با توجه به حساسیت این رقم به رطوبت زیاد ، در استان گلستان تعداد دفعات آبیاری را با توجه به میزان بارندگی تنظیم نمایید . کشاورزان عزیز می توانند بسته به میزان دسترسی به امکانات آبیاری در صورت کمبود شدید رطوبت از تعداد دفعات بیشترآبیاری استفاده نمایند. در هر حال توجه به این نکته ضروری است که زمان آخرین آبیاری طوری هماهنگ شود که حدود 25% از غلافهای لوبیا رسیده باشند یا پوسته غلاف شروع به زرد شدن نماید. تنظیم زمان آبیاری در ساعات معین و خنک شبانه روز نیز باید مورد توجه قرار گیرد .
3) علیرغم رونده بودن، این رقم نیازی به بستن نخ و قیم ندارد .
4) آفات : تریپس ، زنجرک ،آگروتیس ،شته ، مگس لوبیا ، کنه دو نقطه ای ، هلیوتیس و کرم غلافخوار لوبیا .
5) بیماریها : بطور کلی شامل بیماریهای خاکزی ، ویروسی و باکتریایی از جمله : انواع پوسیدگی های فوزاریومی ، رایزوکتونیایی وپیتیومی ریشه و طوقه ، زردی فوزاریومی ، بلایت باکتریایی برگ ، آنتراکنوز ، ویروس موزائیک لوبیا ، ویروس موزائیک خیار و ویروس زردی لوبیا .
برداشت
زمان برداشت لوبیا به تاریخ کاشت و نوع رقم آن بستگی دارد . در اکثر ارقام چون غلافها بطور همزمان نمی رسند برداشت لوبیا زمانیکه 75-65% از غلافها رسیده باشند به سه طریق انجام می شود : 1) بوته ها را با داس برداشت کرده و به منظور پایین آوردن رطوبت دانه ، آنها را در مزرعه یا مکانی مناسب زیر نور آفتاب جمع می کنند تا خشک شوند و سپس برای جدا کردن دانه از غلاف از خرمنکوب استفاده می نمایند . 2) غلافها را با دست جدا کرده و سپس از خشک کن و خرمنکوب استفاده می کنند . 3) برداشت دستی غلافهای لوبیا هر 7-5 روز یکبار
توجه : از بقایای روش اول برداشت می توان در تغذیه دام استفاده نمود و بقایای روشهای دوم و سوم را می توان بعنوان کودآلی زیر خاک برده یا تحت چرای دام قرار داد .