مزایای پیوند گیاهان
تکثیر گیاهان از طریق پیوند دارای مزایای متعددی است و بسیاری از درختان ، درختچه ها و گیاهان زینتی را به وسیله پیوند ازدیاد می کنند. به طور خلاصه برخی مزایای پیوند گیاهان بشرح زیر است :
1. ازدیاد گیاهانی که به روشهای دیگر غیر جنسی مانند قلمه زدن ،تقسیم کردن وسایر روش های تکثیر رویشی مقدور نیست.(مانند درختان میوه ، درختان و درختچه های زینتی و غیره )
2. بهره گیری از مزایای پایه مانند مبارزه با آفات ، امراض ، املاح خاک و غیره.
3. تغییر ارقام در گیاهان کشت شده.
4. زودرسی : تسریع در رشد زایشی نهال و استفاده در برنامه ی اصلاح نباتات.
5. فرم دهی : ایجاد فرمهای ویژه ای از گیاهان مانند بید مجنون ،نارون مجنون و غیره.
6. اصلاح درختان آسیب دیده.
7. مطالعه بیماری های ویروسی گیاهان.
8. بهبود و افزایش کمی و کیفی محصول درختان میوه.
ازدیاد بسیاری از گساهان مانند اغلب ارقام میوه و خشکبارها و بسیاری از درختان چوبی مانند نارون مجنون ، بید مجنون ، در خت نوئل و غیره تنها به وسیله پیوند مقدور می باشد و به وسیله سایر روشهای ازدیاد گیاه قابل تکثیر نمی باشد بعلاوه ازدیاد برخی از گیاهان به وسیله بذر به علت تفرق صفات امکان پذیر نمی باشد مانند سیب و گلابی و غیره.
به علت گوناگونی بافت و ساختار خاک، ریشه اغلب گیاهان سازگاری لازم را برای رشد مطلوب در چنین خاک هایی را ندارد. مثلاً بادام در خاک های مرطوب رشد نمی کند اما آن را روی پایه آلو که با بافت مرطوب سازگاری دارد پیوند می زنند.
ارقامی از گیاهان که ریشه آنها به زیادی املاح و عوامل بیماریزای خاک حساس هستند و همچنین برای تولید نهال های پا کوتاه و رفع ناسازگاریهای پیوندی و تکثیر نهال هایی با ساختار ویژه از پیوند استفاده می شود.
نهالهای پیوندی معمولاً نسبت به گیاهانی که از طریق بذر تکثیر می شوند زودتر به مرحله زایشی می رسند و از نظر اقتصادی برای تولید کنندگان میوه و باغداران اهمیت دارند. مثلاً درخت گلابی بعد از 7 یا 8 سال به مرحله باردهی می رسد. در صورتی که از طریق پیوند بعد از 3 یا 4 سال میوه تولید خواهد کرد. بعلاوه کیفیت و کمیت میوه ، به وسیله پیوند افزایش می یابد. با پیوند گلایی روی به میوه ها درشتر و با کیفیت بهتر از نظر رنگ و طعم ایجاد می گردد.
برای اصلاح درختان و برنامه های دورگ گیری از نظر اصلاح کنندگان ، زودرسی نهال اهمیت دارد ، بعلاوه برخی نهال ها در روی ریشه خود رشد مطلوبی ندارند ،لذا از طریق پیوند زدن آنها روی پایه های مناسب ، نسبت به اصلاح آنها اقدام می شود.
اغلب درختان و درختچه های زینتی مانند نارون مجنون ، توت مجنون و گیلاس مجنون و سایر گیاهان فقط از طریق پیوند قابل تکثیر می باشند.
بسیاری از درختان در اثر عواملی مانند آفات و بیماری ها ، باد های شدید و جوندگان ، ریشه یا تنه و ساقه های آنها آسیب می بیند. در این موارد به وسیله ی پیوند های تعمیری اینگونه درختان را اصلاح می کنند.
بیماری های ویروسی به وسیله پیوند به سهولت قابل بررسی و شناسایی هستند ، زیرا این بیماری ها به وسیله پیوند سریعاً قابل انتقال بوده و در صورت وجود عامل بیماری به سهولت از این طریق شناخته می شوند.
در گیاهان دو پایه مانند پسته که پایه نر و ماده از هم جدا هستند با پیوند یک شاخه ی پایه نر روی پایه ماده گرده افشانی بهبود یافته و میزان محصول افزایش می یابد.
بسیاری از درختان در طبیعت قادر به تولید میوه مرغوب و مناسب نیستند و میزان باردهی آنها کمتر از حد انتظار است. به وسیله پیوند آنها روی پایه های مناسب علاوه بر باردهی میزان محصول نیز افزایش می یابد.
عوامل مؤثر بر موفقیت پیوند
در پیوند گیاهان گاهی در عمل درصد بالایی از پیوند موفقیت آمیز بوده و در پاره ای موارد نتایج مأیوس کننده است . عوامل متعددی در موفقیت یا عدم موفقیت پیوند مؤثرند ،از جمله :
1. تجانس بین پایه و پیوندک
پایه و پیوندک باید با یکدیگر تجانس و خویشاوندی نزدیک داشته یاشند.
2. عدم ناسازگاری پیوندی) ( in compatibility :
(اگر پیوند دو گیاه تحت شرایط مناسب برای پیوند با موفقیت همراه باشد، پیوند را سازگار و در غیر این صورت پیوند دو گیاه را ناسازگار گویند.) پایه و پیوندک علاوه بر قرابت و خویشاوندی باید با هم سازگاری داشته باشند. برخی گیاهان مانند سیب و گلابی گرچه قرابت نزدیکی با هم دارند اما پیوند آنها به سختی انجام می شود و در صورت پیوند ، عمر نهال پیوندی و میزان محصول آن کم است. در برخی موارد نوع بافت پایه و پیوندک مانع گرفتن پیوند است. مثلاً پیوندک درخت سیبی با چوب نرم روی پایه سیب دیگری که چوب سخت دارد قابل پیوند نیست. در چنین حالتی گفته می شود که دو گیاه با هم ناسازگارند.
3. نوع گیاه و نوع پیوند
در برخی گیاهان بدون آنکه ناسازگاری وجود داشته باشد عمل پیوند بسیار مشکل است مانند درخت راش و بلوط که محل پیوند انها به سختی جوش می خورد ولی بعد از گرفتن به خوبی رشد می کنند.
نتایج پیوند در برخی از گیاهان تحت تأثیر نوع پیوند قرار می گیرد مثلاً در پیوند سر شاخه کاری گردوی ایرانی روی گردوی سیاه ، مشخص شده که پیوند زیر پوست موفقیت آمیزتر از پیوند اسکنه است.
4. شرایط محیطی
شرایط محیطی مانند دما و رطوبت اهمیت عمده ای در جوش خوردن پیوند دارد.
دما : دمای مناسب برای فعالیت بافت های گیاهی بین 13 الی 32 درجه سانتیگراد است. در پیوند رومیزی انگور دمای مناسب بین 27 الی 24 درجه سانتیگراد است.
رطوبت : رطوبت برای حفظ سلول های پارانشیمی بافت پنبه ای که دیواره نازک دارند ظروری است. در صورتیکه هوا بیش از حد گرم و رطوبت نیز کم باشد این سلول ها ،خشک خواهند شد . به همین دلیل محل پیوند را نیز چسب می زنند.
5. پولاریته یا قطب دو پیوند
قاعده کلی پیوند دو قطعه از ساقه به یکدیگر این است که انتهای تحتانی پیوندک باید در منتهی الیه فوقانی پایه قرار گیرد. در پیوند ساقه روی ریشه لازم است نزدیکترین منتهی الیه ساقه به نزدیکترین منتهی الیه ریشه پیوند شود.
6. مرحله رشد گیاه :
مرحله رشد گیاه در موفقیت پیوند اثر دارد.در پیوند جوانه ای باید زمانیکه میزان جریان شیره پرورده و تقسیم سلولی در گیاه مناسب است پیوند انجام گیرد. (اوایل بهار و اوایل پاییز) بهترین زمان برای انجام پیوند شاخه بریده در اوایل بهار قبل از شروع فعالیت گیاه می باشد. ( در زمان خواب گیاه )
7. سایر عوامل مؤثر در موفقیت پیوند :
عوامل دیگر مانند مهارت و تجربه در پیوند زدن ، ایجاد برش های همگن و مناسب در پایه و پیوندک ، تماس دقیق بین لایه زاینده ی پایه و پیوندک ، زدن چسب در محل پیوند ، عدم وجود عوامل بیماریزا و حشرات در زمان پیوند زدن در موفقیت پیوند نقش عمده ای دارد.
ویژگی پایه و پیوندک برای پیوند
ویژگیهای پایه
1. مقاومت به سرما : پایه باید مقاوم به سرما باشد. این امر در مناطق سردسیر بسیار اهمیت دارد ، بطوریکه اگر پیوندک در اثر سرما از بین رفت امکان مجدد پیوند روی پایه وجود داشته باشد.
2. سهولت در پیوند : پایه باید به سهولت قابل پیوند زنی باشد. پایه هایی که پوست آنها به راحی در زمان پیوند زدن از پوب جدا می شود برای پیوند مناسبند. در پیوند اسکنه تنه یا شاخه هایی که گره دار یا دارای بافتی شکننده هستند یا بسختی شکاف داده می شوند مناسب برای پیوند نیستند.
3. مقدار و نوع ریشه : پایه هایی که دارای ریشه های سطحی و قوی باشندنسبت به گیاهانی که دارای ریشه عمودی و ضعیف هستند برای پیوند زنی ارجحیت دارند، این امر در سهولت انتقال نهال های پیوندی از خزانه به محل اصلی یا برای فروش اهمیت دارند.
4. ازدیاد پایه : پایه هایی که ازدیاد آنها به راحتی و با هزینه کم امکان پذیر است برای پیوند زدن باید انتخاب گردند. پایه هایی که بطرق غیر جنسی قابل تکثیر باشند در ایجاد و تولید نهال ها و باغ های یکنواخت اهمیت دارند.
5. مقاومت به بیماری ها : پایه باید نسبت به آفات و امراض مقاوم باشد ، مثلاً برای تکثییر مو های ایرانی که حساس به فیلوکسرا هستند از ارقام آمریکایی که مقاوم به آفت فیلوکسرا است (filoxera) این حشره روی ریشه مو زندگی می کنو.
6. پا جوش دهی : پایه گیاهانی که تولید پاجوش می کنند برای پیوند زدن مناسب نیستند. از ارقامی برای پایه باید استفاده شود که پاجوش تولید نمی کند. زیرا پاجوش باعث ضعف درخت و میوه شده و هرس و حذف آنها مستلزم هزینه زیادی است.
7. سازگاری با خاک ها : پایه لازم است با خاک های مختلف سازگاری داشته و قدرت رشد و نمو در انواع خاک ها را داشته باشد.
ویژگیهای پیوندک
پیوندک نیز مانند پایه باید دارای صفاتی باشد از جمله :
1. پیوندک باید با پایه تجانس داشته باشد.
2. پیوندک باید از یک گیاه سالم و قوی انتخاب شود.
3. پیوندک باید نسبت به سرما ، آفات ، امراض و بیماری ها مقاوم باشد.
4. سن پیوندک : پیوندک باید یکساله باشد و در پیوند شکمی جو درو بهاره، پاییزه پیوندک از ساقه هایی که در بهار همان سال رشد و نمو کرده اند استفاده می شود.
5. نوع شاخه پیوندک : پیوندک باید از شاخه های بارده پایه مادری تهیه گردد. پیوندک نباید از پا جوش ها یا شا خه های نرک تهیه گردد. (گاهی از نرک استفاده می شود)
6. پیوندک باید از قسمت وسط یا دو – سوم پایین شاخه گرفته شود. قسمت انتهایی شاخه بسیار آبدار و پر مغز بوده و مقدار کربوهیدراتهای ذخیره ان کم است. قسمت تحتانی شاخه کم بارده است . شاخه پیوندک باید کاملاً رسیده و دارای میان گره های کوتاه باشد.
فعالیت های فیزیولوژیکی پایه و پیوندک
فعالیت فیزیولوژیکی پایه و پیوندک باید یکسان باشد. در غیر این صورت بهتر است پایه زودتر از پیوندک از خواب زمستانه بیدار شود و شروع به فعالیت نماید.
عمر درخت پیوندی
عمر برخی از درختان پیوند شده تحت تأثیر پیوند قرار می گیرد. پسته معمولی روی پایه پسته معمولی یا رقم آتلانتیکا دویست سال عمر می کند. اما اگر روی پایه رقم بنه یا چاتلانقوش پیوند شود بیش از 60 سال عمر نخواهد کرد.
اثر پیوندک روی پایه
1.پیوند یک پیوندک ضعیف روی پایه قوی سبب ایجاد نهالی ضعیف و پیوند یک پیوندک قوی روی پایه ضعیف سبب ایجاد نهالی قوی خواهد شد.
2. پیوندک می تواند رشد سیستم ریشه نهال پیوندی را تغییر دهد مثلاً اگر بر روی پایه بذری پایه ای از سیب رقم رداستراکان پیوند شود ریشه اصلی کم و ریشه فرعی زیاد می شود و در برخی ارقام برعکس عمل می کند. مانند رقم آلدونبورک یا فموس روی پایه بذری ، که گیاه پیوندی فاقد ریشه فرعی اما دارای یک ریشه اصلی عمیق با دو یا سه شاخه است.
پیوند بین گیاهان
عمل پیوند ممکن است در داخل یک کلون ( کلون مجموعه گیاهانی است که از طریق غیر جنسی ازدیاد شده باشند) یا در بین گونه ها و یا گونه های داخل یک جنس و یا بین جنس هایی از یک خانواده و یا بین خانواده ها صورت گیرد.
میزان موفقیت و یا گرفتن این مجموعه ها متفاوت بوده و بشرح زیر است :
پیوند بین کلون ها :
پیوندکی از یک گیاه را میتوان بر روی همان گیاه پیوند نمود، بطور کلی پیوندک حاصل از یک کلون را میتوان بر روی گیاهان دیگر همان کلون پیوند زد، مانند پیوندک هلوی آلبرتا که روی هر درخت هلوی با رقم آلبرتا در هر جای جهان قابل پیوند است.
پیوند بین کلون های داخل یک گونه :
در برخی از درختان میوه به ویژه خشکبارها کلون های مختلف داخل یک گونه را می توان بدون مشکل و به سهولت به هم پیوند زد. اما در درختان جنگلی مسئله ناسازگاری مانع پیوند کلون های داخل یک گونه می شود. مانند پیوند دوگلاس بر روی پایه بذری آن که پیوند آن ناسازگار است.
پیوند بین گونه های داخل یک جنس
پیوند بین گونه های درون یک جنس گاهی موفقیت آمیز و در برخی موارد نا موفق است. مثلاً پیوند بادام ، زردآلو ،آلوچه اروپایی و ژاپنی بر روی هلو به خوبی امکان پذیر است. (همگی از جنس prunus ولی از گونه های مختلف هستند ) (p.Amygdalous p.armeniaca p.damestica ) اما پیوند بادام روی زردآلو ضعیف و اغلب نا موفق است. اکثر گونه های مرکبات citrus بخوبی با هم پیوند می شوند.
پیوند بین جنس های درون یک خانواده
پیوند بین جنس های مختلف درون یک خانواده اغلب نا موفق است. اما گاهی پیوند آنها امکان پذیر است. مانند پیوند گلابی (pyrus commonis ) روی به (cidonia oblonga) که پیوند آنها موفقیت آمیز است. یا پیوند سیب زمینی solanum toberosum)) روی گوجه فرنگی lycopercicon) escolentum)
پیوند بین خانواده ها
بطور کلی پیوند بین خانواده ها غیر ممکن است اما در برخی موارد در گیاهان علفی با موفقیت انجام می گیرد. مانند پیوند شبدر سفید از خانواده لگومینوز (melilotus alba , leguminosae ) روی آفتابگردان (helianthus anuus) از خانواده comoositae
نا سازگاری در پیوند
اگر پیوند دو گیاه با موفقیت امکانپذیر باشد پیوند را سازگار گویند ، و در غیر اینصورت پیوند آنها ناسازگار خوانده می شود. تمایز بین پیوند سازگار و ناسازگار به طور وضوح مشخص نیست، مثلاً پیوند بین گیاهان خویشاوند بخوبی جوش می خورد اما پیوند بین گیاهان غیر خویشاوند ممکن است بخوبی امکانپذیر نباشد. دلیل ناسازگاری ممکن است بعلل فیزیولوژیکی یا ساختار ژنتیکی گیاه باشد.
علائم نا سازگاری
در صورتی که پیوند بین دو گیاه علائم ناسازگاری را نشان دهد. این علائم به طور خلاصه عبارتند از :
1. بد شکلی محل پیوند (تورم محل پیوند )
2. عدم موفقیت در پیوند دو گیاه
3. عدم گرفتن درصد زیادی از پیوند ها
4. خشک شدن شاخه ها ، زرد شدن برگ ها ، خزان زودرس گیاه پیوندی
5. بیمار گونه بودن گیاه پیوندی
6. خشک شدن نهال پیوندی بعد از یک یا دو سال
7. تفاوت آشکار بین رشد پایه و پیوندک
8. تفاوت آشکار بین آغاز رشد پایه و پیوندک
9. جدا شدن آشکار پایه و پیوندک در محل پیوند (شکستن محل پیوند بطوریکه محل پییوند صاف و تمیز باشد.) ناسازگاری ممکن است موضعی (ثابت ) یا قابل انتقال باشد. بعلاوه ناسازگاری ممکن است خیلی سریع بعد از پیوند زدن در گیاه ظاهر شود. اما گاهی علائم ناسازگاری بعد از چندین سال (20 سال ) ممکن است بروز نماید.
وسایل مورد نیاز برای پیوند گیاهان
1. چسب پیوند
محل های برش و محل پیوند باید با چسب پیوند کاملاً پوشانده شود زیرا عوامل بیماریزا مانند آفات و امراض قارچی و باکتریایی ممکن است در محل های برش و زخم پیوند ، گیاه را آلوده سازند. بعلاوه گرمای زیاد سبب تبخیر رطوبت محل پیوند می شود. در نقاط بارانی ورود آب به داخل محل پیوند شرایط را برای توسعه قارچ ها و عوامل بیماریزا مساعد می کند. به همین منظور از چسب پیوند برای حفاظت نهال پیوندی استفاده می شود. چسب پیوند باید دارای شرایط زیر باشد
1. چسب پیوند باید در مفابل گرمای خورشید آب نشود.
2. چسب پیوند نباید در برابر تغییرات جوی مانند گرما و سرما تغییر کند.
3. چسب پیوند باید نسبت به آب و هوا غیر قابل نفوذ باشد.
4. ترکیب شیمیایی چسب نباید برای سلامتی درخت مضر باشد یعنی پوست را نسوزاند.
5. چسب باید به اندازه کافی نرم باشد تا بتوان آنرا به آسانی روی شکاف ها و نقاط زخمی پیوند بکار برد.
انواع چسب پیوند
بطور کلی از دو نوع چسب برای پیوند استفاده می شود :
1. چسب گرم
2. چسب سرد
چسب گرم در زمان مصرف نیاز به گرم کردن دارد ، اما چسب سرد بدون گرم کردن قابل استفاده است.
نحوه استفاده از چسب پیوند
در موقع استفاده از چسب رعایت نکات زیر ضروری است :
1. تمام محل های برش و زخم های درخت و محل پیوند را فوراً باید چسب زد.
2. در مصرف چسب نباید صرفه جویی کرد. کلیه نقاط باید کاملاً با مقدار کافی چسب پوشانده شود یطوریکه از نفوذ آب و هوا و عوامل بیماریزا در محل پیوند و برش های ان جلوگیری گردد.
3. در صورت استفاده از چسب گرم ،حرارت آن به اندازه ای باشد که صدمه ای به سلول ها و بافت های گیاه وارد نشود.
ترکیب چسب
الف) چسب گرم : برای تهیه چسب گرم می توان مواد زیر را به کار برد:
صمغ 25/2 کیلوگرم ، موم 337 کیلوگرم ، روغن خام بزرک (bazrak) 235میلی لیتر ،دوده 28 گرم ،چسب ماهی 42 گرم.
چسب را با مقدار کافی آب که برای حل کردن آن کفایت کند در ظرف مخصوص جوشانده و حرارت داده و بقیه مواد را در ظرف دیگری به همین منظور باید با حرارت ذوب کرد و بعد از سرد شدن ان ، چسب را به آرامی به آن اضافه کرده و به هم می زنند تا کاملاً مخلوط شود و سپس ترکیب حاصل را در ظرفی که روغن مالی شده می ریزند و بعد از مدتی که سفت شد چسب آماده می شود. در موقع استفاده باید آن را مجدداً حرارت داده تا به سهولت قابل استفاده گردد.
ب) چسب سرد : نوع تجاری این چسب ترکیبی از زفت (قیر معدنی) و آب می باشد که یک ترکیب مناسب برای چسب زدن محل پیوند است. این ماده قابل حل در آب می باشد لذا در روز های بارانی می باید از چسب گرم که در برابر باران مقاوم است استفاده شود.
مخلوطی از ترکیب زیر برای تهیه چسب سرد بکار برده می شود:
زفت 5 کیلوگرم ، گچ نرم 2/1 کیلوگرم ، الکل صنعتی 100 گرم ، موم 100 گرم ، تریانتین 600 گرم.
ابتدا موم و زفت را جداگانه ذوب و مخلوط می کنند سپس الکل و تریانتین را به مخلوط فوق اضافه و به هم می زنند، بعد گچ را به تدریج به آن می افزایند و سپس به هم زده تا مخلوط یکنواختی به دست آید، در این حالت چسب سرد آماده و قابل مصرف است.
وسایل پیوند
- چاقوی پیوند : چاقوی پیوند مانند چاقوی معمولی است و به فرم های مختلفی ساخته می شود. زیر پشت تیغه برش چاقو زائده ای وجود دارد و معمولاً برای باز نگه داشتن شکاف محل پیوند استفاده می شود. چاقوی پیوند باید تیز و محکم بوده و به سهولت قابل استفاده باشد.
- قیچی کوچک باغبانی : این قیچی جهت تهیه پیوندک و آماده کردن پایه بکار می رود. دارای دو تیغه بوده که برای قطع شاخه های کوچک و سربرداری پایه هایی که قطری کم در حدود حداکثر 2 سانتیمتر دارند قابل استفاده است.
امروزه از ماشین های پیوند زنی که به همین منظور ساخته شده در سطح تجاری استفاده می شود.
بستن محل پیوند
در برخی از انواع پیوند بستن محل پیوند ضروری است، به همین منظور از نخ پیوند یا نوار چسب مخصوص پیوند که مانند نوار چسب معمولی است و گاهی از ریسمان برای درختان قطور استفاده می شود. از نخهای پلاستیکی معمولی نیز برخی از مواقع استفاده می شود.
نخ پیوند باید به اندازه کافی محکم باشد اما مقاومت آن باید به حدی باشد که در موقع لزوم بتوان آنرا با دست باز کرد. نخ باید به نحو مناسب در محل پیوند بسته شود به طوریکه پیوندک روی پایه کاملاً در جای خود مستقر و ثابت نگه داشته شود.
بعد از گرفتن پیوند ضروری است نخ پیوند باز شود. در غیر اینصورت با رشد پیوندک نخ به داخل پوست فرو رفته و باعث قطع جریان شیره گیاه شود و در نتیجه موجب خشک شدن پیوندک می شود. نخ پیوند معمولاً 15 - 10 روز بعد از اطمینان از گرفتن پیوند باید باز شود.
انواع پیوند
پیوند را می توان بر اساس زیر تقسیم بندی کرد :
الف) گروهبندی پیوند از نظر محل استقرار پیوندک.
1. پیوند روی ریشه
2. پیوند روی طوقه (حد فاصل محل اتصال ساقه و ریشه گیاه)
3. پیوند روی تنه
4. پیوند روی شاخه (سر شاخه کاری)
ب) تقسیم بندی پیوند گیاهان بر اساس زمان پیوند زدن.
1. پیوند در زمان خواب گیاه : پیوند های شاخه بریده عموماً در زمان خواب گیاه زده می شوند. (پیوند جوانه ای در اول بهار ، قبل از شروع فعالیت گیاه زده می شود.)
2. پیوند در زمان فعالیت گیاه : پیوند های جوانه ای - مجاورتی در زمان فعالیت گیاه زده می شوند.
ج) تقسیم بندی پیوند بر اساس شیوه زدن پیوند :
1. پیوند شاخه بریده : a پیوند انتهایی : پیوند اسکنه یا شکافی – پیوند تاجی – پیوند انگلیسی (نیمانیم) – پیوند ترصیعی - پیوند زینی
b پیوند جانبی : پیوند اسکنه جانبی – پیوند زیر پوست جانبی – پیوند انگلیسی جانبی
2. پیوند مجاورتی (پیوند شاخه قبل از جدا کردت از پایه مادری) : a پیوند مجاورتی انتهایی
b پیوند مجاورتی جانبی
3. پیوند های تعمیری :a پیوند پلی
b پیوند اتصالی
4. پیوند جوانه ای : a پیوند شکمی یا T
b پیوند وصله ای (قطعه ای)
c پیوند قاشی
d پیوند حلقوی (لوله ای)
مراحل انجام پیوند گیاه
برای شروع پیوند زدن عملیات باید به ترتیب زیر انجام گیرد :
1. تهیه پایه
2. تهیه پیوندک و تراش آن
3. قرار دادن پیوندک روی پایه
4. بستن پایه و پیوندک با نخ (در صورت لزوم)
5. زدن چسب در محل پیوند و نقاط زخم و برش پیوند
پیوند های شاخه بریده:
اصول کلی : در پیوند های شاخه بریده معمولاً تهیه پیوندک و زدن پیوند در زمان خواب گیاه صورت می گیرد (در پاییز یا اواخر اسفند) گاهی در برخی از این نوع پیوند ، عمل پیوند کمی بعد از شروع فعالیت گیاه انجام می گسرد (مانند پیوند زیر پوست) اگر پیوندک در پاییز تهیه شود لازم است آن را در جای مرطوب با دمای کم نگهداری کرد. بطوریکه از خشک شدن پیوندک در اثر کمی رطوبت و یا رشد جوانه ها در اثر دمای زیاد جلوگیری گردد.
پیوند اسکنه یا شکافی
این نوع پیوند یکی از قدیمی ترین انواع پیوند محسوب می شود و از آن برای پیوند روی طوقه ، تنه و سرشاخه کاری درختان کوچک و یا شاخه های قطور درختان بزرگ استفاده می شود. این نوع پیوند اگر در اوایل بهار قبل از شروع فعالیت گیاه زده شود احتمال موفقیت آن بیشتر است. اما در هر زمان از فصل خواب گیاه در صورتی که شرایط محیطی اجازه دهد قابل اجرا است.
تهیه پایه : برای تهیه پایه در پیوند اسکنه انتهایی ، پایه از فاصله 5 سانتیمتر بالای سطح خاک سربرداری می شود. برای سربرداری پایه بر حسب قطر آن از قیچی باغبانی و در پایه های مسن از اره استفاده می شود. بعد از سربرداری پایه ، در پایه های جوان و کم قطر به وسیله چاقوی باغبانی و در پایه های مسن با داسک ، شکافی به عمق 5 – 5/2 سانتیمتر (روی قطر پایه) ایجاد کرده تا پایه برای پیوند آماده شود.
در پایه هایی که قطر زیاد دارند یکطرف یا دو طرف محل سربرداری شده پایه ، بطور مورب باید برش داده شود . اینکار جهت جلوگیری از تجمع رطوبت مازاد و فشار زیاد سطح جانبی پایه روی پیوندک انجام می شود.
تهیه پیوندک : پیوندک از وسط شاخه انتخاب می شود. پیوندک باید دارای سه جوانه و طول مناسب باشد، بهطوریکه امکان برش محل استقرار پیوندک در روی پایه وجود داشته باشد. سپس دو طرف متقابل قسمت تحتانی پیوندک در زیر اولین جوانه پیوندک به طول 5 – 2 سانتیمتر بطور مورب و صاف برش داده می شود. بطوزیکه محل برش به شکل زبانه و صاف باشد. لازم است پوست زیر جوانه در حد فاصل دو قسمت تراشیده شده ، باقی بماند. این کار لایه زاینده را از عوامل خارجی حفظ خواهد کرد.پیوندک را می توان به شکل شانه ای برش داده تا بر روی پایه محکمتر مستقر شود.
استقرار پیوندک روی پایه ( زدن پیوند اسکنه ) : بعد از آماده کردن پایه و پیوندک ، لازم است شکاف پایه توسط زائده ی پشت چاقو به حدی که بتوان پیوندک را به سهولت در شکاف پایه قرار داد، باز نگه داشته شود. سپس یا دقت، پیوندک طوری داخل شکاف مستقر می شود که جوانه تحتانی ان در سطح برش و به سمت بیرون پایه قرار گیرد. باید دقت کرد که لایه زاینده پایه و پیوندک به نحو مناسب با هم در تماس باشند اگر پوست پایه ضخیم تر از پوست پیوندک باشد لازم است پیوندک کمی متمایل به داخل در روی پایه قرار داده شود. انجام این امر تماس لایه های زاینده پایه و پیوندک را به نحو مناسب امکان پذیر می کند.
بستن پایه و پیوندک و چسب زدن : بعد از انجام این کار محل پیوند با نخ بسته می شود و کلیه نقاط برش داده شده و شکاف های محل پیوند با چسب کاملاً پوشانیده می شود. با توجه به قطر پایه ، می توان چند پیوندک را روی پایه قرار داد. در برخی گیاهان مانند گردو و کاج پیوند اسکنه روی جوانه انتهایی زده می شود ،اینکار معمولاً در بهار بعد از تورم جوانه صورت می گیرد.
مزایا و معایب پیوند اسکنه : این نوع پیوند را می توان در نواحی بادخیز بکار برد. زیرا استقرار پیوندک بر روی پایه بسیار محکم است. بعلاوه با توجه به قطر پایه امکان قرار دادن چند پیوندک در روی پایه وجود دارد. از این پیوند برای جوان کردن درختان مسن بیشتر استفاده می شود. تنها عیب این نوع پیوند ایجاد شکاف عمیق روی پایه است که ممکن است مشکلاتی در گرفتن پیوند ایجاد کند.
پیوند نیمانیم یا انگلیسی
این نوع پیوند برای شاخه های نازک که قطر آنها بین 5/1 سانتیمتر باشد مناسب است. پایه و پیوندک لازم است هم قطر باشند. اگر قطر آنها کمی با یکدیگر اختلاف داشته باشد ضروری است که لایه های زاینده پایه و پیوندک حداقل در یک سمت با یکدیگر کاملاً تماس داشته باشند. در این روش امکان تماس بین لایه های زاینده بیشتر بوده و لذا درصد موفقیت پیوند و استحکام محل پیوند بیشتر است. پیوند نیمانیم به سه روش انجام میشود:
1. پیوند نیمانیم ساده
2. پیوند نیمانیم مضاعف
3. پیوند نیمانیم شانه دار
تهیه پایه : این نوع پیوند در سطح انتهایی یا جانبی گیاه زده می شود. در پیوند انتهایی ، پایه را از فاصله 5 سانتیمتری سطح خاک سربرداری می کنند، سپس یک برش صاف و شیبدار (مورب) به طول 5/2 – 2 سانتیمتری در انتهای آن ایجاد می شود برش باید کاملاً صاف و هموار باشد. در پیوند نیمانیم مضاعف (زبانه ای) بعد از ایجاد برش مورب بر روی پایه یک برش واژگون از بالا به طرف پایین در نقطه ای حدود یک – سوم فاصله از بالای برش و با طولی مفادل نصف طول آن زده می شود، این برش تقریباً موازی با آن زده می شود.
تهیه پیوندک : پیوندک به همراه سه جوانه با طول مناسب تهیه می شود. بطوریکه امکان برش محل استقرار پیوندک روی پایه در قسمت تحتانی آن وجود داشته باشد. سپس مانند برش روی پایه برش صاف و شیبدار (مورب) به طول 5/2 – 2 در قسمت تحتانی آن ایجاد می شود به نحوی که جوانه تحتانی در پشت ان واقع شود. طول برش پایه و پیوندک باید یکسان باشد . برای پیوند نیمانیم مضاعف (زبانه ای) برش دوم بر روی برش اول همانطور که در مورد برش پایه ذکر شد ، زده می شود. در پیوند نیمانیم شانه دار ، به جای تراش مورب در پایه و پیوندک ، عمل تراش به طور عمودی انجام می شود و طول و اندازه برش و قسمت جدا شده در پایه و پیوندک باید برابر یکدیگر و نصف قطر هر کدام باشد.
نحوه انجام پیوند نیمانیم
بعد از آماده شدن پایه و پیوندک ، در پیوند نیمانیم ساده ،سطح برش داده شده پیوندک را روی سطح بریده شده پایه قرار داده و با نخ محکم بسته می شود. در پیوند نیمانیم زبانه ای لازم است ، زبانه پایه و پیوندک در هم قرار داده شود. این امر سبب استحکام و تماس بهتر لایه های زاینده هر دو قسمت پایه و پیوندک خواهد شد. در پیوند نیمانیم شانه دار مانند پیوند نیمانیم ساده دو سطح برش داده شده پایه و پیوندک روی یکدیگر قرار می گسرد و سپس با نخ بسته شده و نقاط لازم چسب زده می شود. از این پیوند بیشتر برای درختچه های زینتی مانند گل سرخ، زبان گنجشک زینتی ،نارون مجنون ، مو چسب و در درختان سیب و گلابی استفاده می شود. این پیوند معمولاً در گلخانه زده می شود.
پیوند رومیزی یا قلمه پیوندی
پیوند رومیزی نوعی پیوند نیمانبم است ، ویژگی عمده این نوع پیوند این است که پایه در هنگام پیوند زدن فاقد ریشه بوده و در واقع یک قلمه است. لذا انجام پیوند در اتاق کار یا آزمایشگاه بر روی میز انجام می گیرد و به همین علت یه نام پیوند رومیزی گفته می شود. برای انجام این نوع پیوند از پیوند نیمانیم استفاده می شود و پیوندک روی قلمه پیوند می شود. پس از انجام پیوند، محل پیوند به نحو مناسب با نخ بسته شده و آنگاه قلمه های پیوندی را به صورت دسته های 25 تا 50 عددی یا 100 عددی با نخ می بندند و برای تولید پینه ، در ماسه یا خزه ی مرطوب در محل گرم با دمای 21 درجه سانتیگراد قرار می دهند. پس از آنکه محل پیوند جوش خورد ، قلمه های پیوندی را جهت ریشه دار شدن در بستر کشت مناسب می کارند تا ریشه دار شده و به رشد و نمو ادامه دهد.
پیوند زینی
پیوند زینی در عمل مشابه پیوند اسکنه است با این تفاوت که به جای شکاف پایه ، پیوندک را شکاف داده و انتهای پایه را از دو طرف به طور مورب تراش می دهند و سپس پیوندک را روی ان پیوند می کنند.این نوع پیوند از انواع پیوند های شاخه بریده محسوب می شود. لذا تمام موارد از جمله تهیه پیوندک و زمان زدن پیوند مانند پیوند های شاخه بریده است. در پیوند زینی پایه و پیوندک باید هم قطر باشند و عدم تناسب قطر آنها در موفقیت پیوند مؤثر است. به علاوه در صورت امکان ، پیوندک باید دارای جوانه انتهایی باشد . از این پیوند برای درختان میوه مانند مو و گیاهان زینتی مانند آزالیا استفاده می شود.
پیوند تاجی (زیر پوست)
در این نوع پیوند، پیوندک زیر پوست پایه قرار می گیرد. روش پیوند بسیار ساده و سریع بوده و درصد گرفتن پیوند زیاد است. و این پیوند برای پایه های قطور یا شاخه هایی که قطر آنها بین 5/2 تا 30 سانتیمتر است قابل اجرا می باشد. برای استقرار پیوندک در زیر پوست پایه ،لازم است پوست به سهولت از روی پایه جدا شود. لذا عمل پیوند در آغاز رشد فعال پایه در بهار انجام می گیرد. پیوندک در زمان خواب گیاه تهیه شده و در جای خنک (یخچال یا انبار خنک) تا زمان عمل پیوند نگه داری می شود. ولی برای انواع گیاهان همیشه سبز ، پیوندک در زمان پیوند زدن تهیه می شود. به منظور حفظ پیوندک روی پایه از قیم استفاده می شود. انجام این پیوند به چند روش صورت می گیرد.
1. پیوند پوست با یک شکاف (یک شکافی)
2. پیوند پوست با دو شکاف ( دو شکافی)
تهیه پایه : این پیوند را می توان در انتهای تنه یا شاخه ها (سرشاخه کاری) یا در سطح جانبی تنه یا شاخه انجام داد.برای پیوند انتهایی ، مانند پیوند اسکنه در اول بهار با آغاز شروع فصل رشد، پایه از 5 سانتیمتری سطح خاک سربرداری می شود. در پیوند پوست با یک شکاف ، شکافی به طول 3 تا 5 سانتیمتر به طور عمودی از محل سربرداری شده در حد پوست و چوب باید ایجاد شود. برای انجام پیوند دو شکافی ، ابتدا دو شکاف عمودی به طول 5 – 3 سانتیمتر هم قطر پیوندک در پوست پایه ایجاد می شود و سپس با یک شکاف افقی به طوریکه شکاف عمودی را در بالا قطع کند پوست را از روی پایه کنار زده یا جدا می کنند.
تهیه پیوندک : شاخه های پیوندک را در زمان خواب گیاه تهیه می کنند. پیوندک با طول مناسب همراه با جوانه آماده می شود ، به طوریکه امکان برش محل استقرار پیوندک روی پایه در قسمت تحتانی آن وجود داشته باشد. برای کاهش ضخامت پیوندک ، قسمت تحتانی آن به صورت شانه ای برش داده می شود. در مورد پیوندک هایی که قطر کمی دارند نیازی به برش شانه ای نیست و پیوندک را به طور زبانه ای برش داده می شود. در طرف مقابل برش (پشت پیوندک) بخشی از پوست پیوندک برداشته می شود.
نحوه استقرار پیوندک روی پایه
بعد از آماده شدن پایه و پیوندک ، در پیوند پوست یک شکافی ، به آرامی با پشت چاقوی پیوند پوست را کنار زده و پیوندک با دقت به نحوی در شکاف قرار داده می شود که جوانه تحتانی ان در سطح برش پایه و به سمت بیرون آن قرار گیرد. سپس محل پیوند با نخ بسته شده و با چسب ، محل پیوند و نقاط برش داده شده پوشانیده می شود. در پیوند پوست با دو شکاف ، پیوندک را در محل برش روی پایه به طوریکه جوانه تحتانی در بیرون پایه باشد ، قرار داده و سپس با نخ محل پیوند بسته می شود و تمام نقاط لازم ومحل پیوند چسب زده می شود. در این نوع پیوند مانند پیوند اشکنه اگر قطر پایه زیاد باشد چند پیوندک را می توان بر روی یک پایه قرار داد.
پیوند جانبی تاجی
پوست پایه را در بخشی از پایه که باید پیوند زده شود با یک شکاف عمودی (برای پیوند یک شکافی) و یا یک شکاف افقی و دو شکاف عمودی (برای پیوند دو شکافی) به طول 4 تا 5 سانتیمتر برش داده و از روی پایه کنار زده می شود سپس پیوندک که مانند پیوندک تاجی انتهایی تهیه می شود بر روی چوب قسمت پوست برداری شده پایه قرار داده می شود و پوست پایه را که از یک طرف به پایه متصل است روی پیوندک قرار داده و با نخ بسته شده و چسب زده می شود. در این حالت لازم است بخش کمی از پوست پشت پیوندک برداشته شود.
پیوند نیمانیم ساده و زبانه ای جانبی :
نحوه انجام این پیوند مشابه پیوند نیمانیم ساده و زبانه ای انتهایی است. فقط پایه سربرداری نمی شود. لذا قسمتی از پوست پایه را به طول 3 تا 4 سانتیمتر قطع و جدا می کنند و سپس پیوندک را به اندازه طول پایه ، برش مورب داده و به شکل زبانه تهیه می کنند و آن را به روی شکاف پایه قرار داده و با نخ می بندند و سپس چسب زده می شود. در نوع زبانه ای ، دو شکاف در پایه و پیوندک ایجاد می شود.
پیوند مجاورتی
این پیوند یکی از قدیمی ترین پیوند هاست که در طبیعت در جنگلها و بیشه زار ها ، در بین درختان مجاور یکدیگر به طور طبیعی اتفاق می افتد. در این نوع پیوند ،پیوندک از پایه مادری جدا نمی شود و بعد از پیوند ، دو گیاه به طور مستقل به رشد و نمو ادامه می دهند.در عمل ، پیوند مجاورتی را معمولاً یکسال پس از پیوند کردن ، از پایه درخت مادری جدا می نمایند. این پیوند دارای انواع متعددی است.
نحوه پیوند مجاورتی
در این پیوند دو گیاه مستقل را که جوش خوردن انها به روشهای دیگر پیوند مشکل بوده و به سختی انجام می گیرد ، به هم پیوند می زنند و برای انجام پیوند ، دو گیاه را که مجاور هم قرار دارند به هم پیوند می کنند. به همین منظوردر طول ساقه ای که به عنوان پیوندک انتخاب شده مقداری از پوست درخت به اندازه ی 5/2 تا 5 سانتیمتر با چاقوی پیوند برداشته می شود و به همین ترتیب در روی پایه عمل می شود. سپس پایه و پیوندک را به یکدیگر نزدیک کرده و دو قسمت پوست برداری شده آنها را روی یکدیگر قرار می دهند (برش روی پایه و پیوندک باید مساوی باشد) و سپس با نخ می بندند و نقاط لازم را چسب می زنند. بعد از آنکه پیوند کاملاً گرفت دو گیاه مستقلاً به زندگی ادامه می دهند و بعد از مدتی که معمولاً یک سال است پیوندک از پایه مادری جدا می شود و پایه از بالای محل پیوند قطع می گردد. پیوند مجاورتی در تمام طول فصل سال قابل اجرا است. اما بهترین موقع انجام این پیوند زمانی است که گیاه رشد فعال داشته باشد. (بهار)
پیوند تعمیری
از پیوند های تعمیری برای بهبود و جبران خسارت هایی که به بخشی از ساقه یا ریشه گیاه وارد می شود استفاده می گردد. در برخی نواحی تنه یا شاخه و یا ریشه گیاه به وسیله حیوانات (جوندگان) ، بیماریها ، وسایل کشاورزی و غیره صدمه می بینند. برای رفع این خسارات از پیوند های تعمیری استفاده می شود. پیوند های تعمیری در اصل نوعی پیوند مجاورتی مجسوب می شوند. پیوند های تعمیری به دو گروه تقسیم می گردند :
1. پیوند پلی
2. پیوند اتصالی
پیوند پلی
هر گاه تنه یا ریشه گیاه به عللی که ذکر شد صدمه دیده باشد ، از پیوند پلی می توان جهت بهبود محل آسیب دیده استفاده کرد. زمان این پیوند از اوایل بهار بعد از آغاز رشد گیاه است. اگر ساقه آسیب دیده باشد پیوند پلی روی ساقه انجام می گیرد ، اگر ریشه صدمه ببیند از ساقه به ریشه انجام می شود.
نحوه پیوند پلی
اگر ساقه صدمه دیده باشد قسمت های آسیب دیده را از روی ساقه برداشته و ضد عفونی می کنند ، تا بافت زنده و فعال گیاه نمایان شود. برای انجام پیوند از پیوند نیمانیم ساده یا زبانه ای استفاده می شود. به همین منظور در بالا و پایین محل آسیب دیده برش های عمودی به طول 5 تا 7 سانتیمتر (بستگی به قطر ساقه دارد) و به فاصله 10 تا 12 سانتیمتر از محل زخم ساقه در چند نقطه ایجاد می شود، به طوریکه قسمت های تراشیده شده به فواصل مساوی و مرتب در اطراف تنه گیاه قرار گیرند. (تعداد برش ها بستگی به ضخامت تنه دارد.
تهیه پیوندک : پیوندک در زمان خواب یا در اول بهار از شاخه هایی که جوانه های آن قبلاً شروع به رشد کرده اند ، تهیه می شود طول شاخه پیوندک مساوی فاصل بین دو قسمت متقابل تراش برداری شده تنه ( ساقه) است. تعداد جوانه روی پیوندک بستگی به طول پیوندک دارد. (تعداد جوانه روی پیوندک مطرح نیست) و دو انتهای ان به طور مورب مانند پیوند نیمانیم ساده یا زبانه ای تراش داده می شود. جوانه های در حال رشد و یا شاخه های جدید پیوندک بعد از گرفتن پیوند لازم است قطع شوند.
نحوه انجام پیوند :بعد از آماده شئن پایه و پیوندک قسمت تراش داده شده بالای پیوندک در محل بالای آسیب دیده پایه و سمت تراش داده شده پایین پیوندک در محل پایین آسیب دیده قرار داده می شود و سپس به وسیله میخ (بطول 2 تا 3 سانتیمنر) یا ریسمان محل های پیوند در روی پایه بسته می شود. و اطراف زخم های پیوند را با مقداری چسب می پوشانند.
پیوند اتصالی
از این پیوند برای تعمیر و یا تقویت ریشه ها استفاده می شود. ریشه ها ممکن است در اثر حمله جانوران ، بیماری ها و ادوات کاشت هنگام کار صدمه ببینند، یا ممکن است ریشه درخت ضعیف باشد، در این مواقع از پیوند اتصالی استفاده می شود.
نحوه انجام پیوند
در این پیوند پایه و پیوندک مستقلاٌ رشد می کنند (پیوند اتصالی نوعی پیوند مجاورتی است) به همین منظور اطراف گیاه آسیب دیده یا ضعیف ، تعدادی نهال کشت می شود. نهال از طریق قلمه ریشه یا بذر و در صورت امکان از پاجوش های همان گیاه تهیه می گردد و به اندازه ای که لازم است پیوند شوند کوتاه می گردند و در سمت آسیب دیده درخت آن را به روشهای پیوند نیمانیم پیوند می کنند. از آنجا که نهال ها ریشه دار هستند (پیوندک) فقط در انتهای شاخه ، برش مورب و زبانه ای ایجاد می شود و قسمت برش داده شده در روی پایه (گیاه اصلی) پیوند می شود.
اگر هدف تقویت ریشه پایه (گیاه اصلی )باشد ، پوست بخشی از پایه و پیوندک را به طول 10 تا 20 سانتیمتر برش داده و پیوندک را در طول محل برش روی پایه با میخ یا نخ متصل می کنند و از چسب باغبانی نیز استفاده می شود. این پیوند در واقع نوعی پیوند مجاورتی است که در فصل رشد گیاه زده می شود. عمده ترین مزایای این پیوند این است که به وسیله آن می توان درختی ارزشمند را که آسیب دیده اصلاح نمود و یا ریشه های ضعیف آنرا تفویت کرد.
پیوند های جوانه ای
در پیوند جوانه ای پیوندک یک جوانه همراه پوست است. در نوعی از این پیوند پیوندک دارای چوب سبز است(پیوند قاشی) این پیوند معمولاً در زمان رشد گیاه که شیره گیاهی به سهولت در آن جریان دارد انجام می گیرد و بر حسب شرایط آب و هوایی محل ، عمل پیوند در اول بهار ، اواخر بهار (پیوند جو درو) و در اوایل پاییز قابل اجرا است. در پیوند اول بهار ، پیوندک را در هنگام خواب گیاه تهیه و در انباری خنک با دمای ( 4- 0) درجه سانتیگراد در درون خاک اره مرطوب نگه داری می کنند. اما برای پیوند بهاره و اول پاییز ، پیوندک از شاخه های همان سال تهیه می گردد.
به طور خلاصه مزایای این نوع پیوند نسبت به پیوند شاخه بربده بشرح زیر است :
1. در پیوند جوانه ای محدودیت زمانی برای انجام پیوند وجود ندارد.
2. پیوندک را می توان از شاخه های فصل جاری تهیه کرد.
3. تعداد بیشتری پیوندک از یک شاخه تهیه می شود
4. انجام ان نسبت به پیوند شاخه بریده ساده تر و سریع تر است.
از پیوند جوانه ای به طور انتهایی ، جانبی و سرشاخه کاری گیاهان استفاده می شود.
انواع پیوند جوانه ای
1. پیوند شکمی یا پیوند T
این نوع پیوند بیش از سایر
فروشگاه سموم رضوان
|
آمار
وب سایت:
